شب عید و سفره هفت سین در چوپانان

برگرفته از وبلاگ یاقوت اسمان(امیر افضل)

قسمت اول

خانه تکانی :. تمام خانه برای نظافت زیر و رو می شود. درچوپانان رسم بود كه حتی خانه ها را رنگ آمیزی می کردند و اگر میسر نمی شد ، دست كم همان اتاقی كه هفت سین را در آن می چیدند ، سفید می شد. رنگ آمیزی و مرمت خانه را به علت کمبود بضاعت مالی و یا نبود رنگ ، اتاق هایشان را با گل سبز گدار بیابانک و یا گل سفید ، رنگ می زدند (برای رنگ آمیزی ابتدا کلوخه های رنگ را در ظرف های بزرگ سفالی که بادیه نام دارد می خیساندندپس از صافی رد کرده و آن را رقیق می نمایند و با طاسی (کاسه) مسی ، رنگ به دست آمده را به دیوار ها می پاشیدند، که این پاشش را گل شوری یا در شوری می گفتند و بعد از دو روز رنگ خشک می شد )

 در آن موقع شکستن کوزه را که جایگاه آلودگی ها و اندوه های یک ساله بود واجب می دانستند. ظرف های مسین را به رویگران می سپردند. نقره ها را جلا می دادند. گوشه و کنار خانه را از گرد و غبار پاک می کردند. فرش و گلیم ها را از تیرگی های یک ساله می زدودند . در بسیاری از خانواده ها گندم سمنو ، گندمک و شاهدانه و شیرینی خانگی که معمولا نان برنجی بوده می پزند

سبزه سفره هفت سین که شامل یک دسته ساقه ی باقلا ی سبز و شاخه ای از شکوفه بادام و رویانیدن گندم یا عدی یا ماش در کاسه ای چینی  .

در چوپانان رسم است كه خانم ها شب آخرین جمعه ی سال بهترین غذا را می پختند و بر گور درگذشتگان می پاشیدند و روز پیش از نوروز را كه همان عرفه ، به خانه ای كه در طول سال در گذشته ای داشت ، می رفتند و دعا می فرستادند و می گفتند كه برای مرده عید گرفته اند.

چهار شنبه سوری : آتش‌ در نزد ایرانیان‌ باستان‌ نماد روشنی‌، پاكی‌، طراوت‌، زندگی‌، تندرستی‌ و در پایان‌ یک‌ نماد خداوند در روی‌ زمین‌ است‌. آنها عقیده‌ داشتند كه‌ آتش‌ می‌تواند ناپاكی‌ها ، پلیدی‌ها و تاریكی‌ها را از میان‌ ببرد. وقتی‌ در مراسم‌ چهارشنبه‌ سوری‌ بر آتش‌ می‌پریم‌ به‌ آتش‌ می‌گوییم‌ كه‌ «زردی‌ من‌ از تو، سرخی‌ تو از من‌.» زردی‌ نشانه‌ زردرویی‌ و شرمندگی‌ از خطا، و همچنین‌ نشانه‌ غم‌ و اندوه‌ است‌، و سرخی‌ نشانه‌ سرخ‌رویی‌ و پاكدامنی‌، و همچنین‌ نشانه‌ی‌ شادبودن‌ است‌.. آتش می توانست در بیابان ها و رهگذر ها و یا بر صحن و بام خانه ها افروخته شود. وقتی آتش شعله می کشید از رویش می پریدند و ترانه هایی كه در همه ی آنها خواهش برکت و سلامت و پاکیزگی بود ، می خواندند. آتش چهار شنبه سوری را خاموش نمی کردند تا خودش خاکستر شود. سپس خاكسترش را که مقدس بود کسی جمع می کرد و بی آنکه پشت سرش را نگاه کند ، سر ِ کوچه می ریخت. در باز گشت در پاسخ اهل خانه كه می پرسیدند:

"كیست؟می گفت: "منم." از کجا می آیی؟"از عروسی... "چه آورده ای؟"تندرستی..."

يك يا دو روز پيش از واپسين چهارشنبه‌ي سال، مردم براي چيدن بوته‌هاي گوناگون، خارشتر، خور، گون،بيرون مي‌روند و در عصر روز پيش از آغاز چهارشنبه سوري، خار و خاشاك فراهم آمده، در حياط خانه (اگر جادار باشد)، يا در ميدان روستا، يا در خيابان شهر گذاشته و در يك، سه، پنج، يا هفت (هميشه عدد فرد) دسته، كه چند پا از يك‌ديگر فاصله دارند، مرتب مي‌گردند. در غروب آفتاب يا اندكي بعد، دسته‌هاي چوب و خاشاك سوزانده مي‌شوند، و هنگامي كه زبانه‌هاي آتش در تاريكي مي‌لرزند، مردان و زنان از روي آن مي‌پرند و چنين مي‌خوانند: «سرخي تو از من، زردي من از تو». مردم بر اين باورند كه اين آيين آنان را براي همه‌ي سال در برابر ناخوشي‌هايي كه انسان را رنگ‌پريده و ضعيف مي‌كند، ايمن و مصؤون مي‌سازد. در چوپانان آتش را بر پشت بام مي‌افروزند، سپس مقداری آب روي آن مي‌ريزند، و خاشاك سوزان را به خيابان زيرين جاري مي‌كنند؛ 

گفتن عبارات « سرخی تو از من ، زردی من از تو »  یا  « روی پاک از تو ، دامان پاک از ما »  ریشه در باور های کهن دارد و مقصود از این عبارات در حقیقت نوعی تیمن و تبرک جستن از آتش زندگی زا و پاک کننده پلیدی هاست. 

یکی دیگر از آیینهای هفته آخر سال ، شکستن کوزه است ، به این ترتیب که مقداري زغال به نشانه سياه بختي،كمي نمك به علامت شور چشمي، و يكي سكه دهشاهي به نشانه تنگدستي در كوزه اي سفالين رااز بالای بام خانه به کوچه پرت می کنند و در همان حال می گویند :

درد و بلام بره توی کوزه              ***             و کوزه بره توی کوچه

برگرفته از وبلاگ یاقوت اسمان(امیر افضل)

قسمت دوم

در شب عید پلوی عید را با گوشت گوسفند بومی و با عطر و طعم ویژه ی روغن خوش بومی می پزند . بعضی از خانواده ها به این برنج مقداری رشته ی بو داده که خود تهیه می کردند ( خمیر را با وردنه صاف می کردند و لایه های نازک تشکیل شده را به دور هم پیچیده و آنها را به صورت نوار باریک در آورده و تکه تکه می کنند)

از پلوی شب عید مقداری را بنا به سنت قبل برای ماما پیرو کنار می گذاشتند .تا در این شب آنقدر وفور نعمت باشد تا مقداری غذا هم بعد از تناول اهل خانه اضافه بیاید .

سفره هفت سین : در آیین های باستانی ایران برای هر جشن گسترده مى شد كه دارای انواع خوراكى ها بود. این سفره معمولاً چند ساعت مانده به زمان تحویل سال نو آماده بود و بر صفحه ای بلندتر از سطح زمین چیده مى شد.

سمنو : نماد زایش و باروری گیاهان است و از جوانه های تازه رسیده گندم تهیه می شود.
سیب : سلامتی و زیبایی وباروری است
سنجد : نماد عشق و دلباختگی است
سبزه : نماد شادابی و سرسبزى و نشانگر زندگی بشر و پیوند او با طبیعت است. سبزه كه معمولا جوانه گندم و یا عدس بوده كه نماد نوزايي و تولد دوباره است .
سير : نشان دارو و شفابخشی است.
سماق : نماد رنگ خورشيد به هنگام طلوع بوده. با ظهور خورشيد نيكی بر بدی پيروز می گردد
سركه : نشان قدمت و صبر و بردباری است.                                       
سكه : كه نماد ثروت و دارایي است . به نیت برکت و درآمد زیاد انتخاب شده است.
تخم مرغ : كه نشان زايندگی است که در چوپانان تخم مرغ ها را با پوست پیاز قرمز که با جوشش آب و پوست پیاز تخم مرغها هم پخته شده و هم رنگ های زیبایی میگرفتند و در سفره هفسین قرار میدادند.
آب : پاکی

قرآن :کتاب مقدس
ماهی قرمز : در تنگ آب نشان زندگی  و برکت است .
آينه : كه نماد تصوير  پيدايش و روشنائی است بر سر سفره هفت سين گذاشته می شود.
آتشدان : نماد پایداری نور و گرما كه بعد ها به شمع و چراغ مبدل شد . در دو طرف آينه دو شمعدان گذاشته می شود و به تعداد فرزندان خانواده شمع روشن می گردد. شمع ها نماد شادی و روشنگری هستند.
انار : نماد تقدس
نان : پخته شده از هفت حبوب ، خرما ، پنیر ، شکر
و شاخه هایی از درخت مقدس انار ، بید ، زیتون ، سرو و یا انجیر در دسته های سه ، هفت یا دوازده تایی

و آجیل و شیرینی نان برنجی ، مغز بادام

نزدیک لحظه ی سال تحویل فرزندان خانواده همگی به خانه های بزرگترین شخص فامیل می روند تا در کنار هم مراسم تحویل سال را انجام دهند.

بعد از سال تحویل همه به هم تبریک گفته و بزرگتر ها به ترتیب سن به همه عیدی می دهند که این عیدی ها خرج نمی شود و برای تبرک تا آخر سال در کیفشان قرار می دهند تا دست خوب افراد سخاوتمند فامیل به کسب و کارشان رونق دهد .

در لحظه ی سال تحویل رسم بر این است که نباید کسی خواب یا غمگین باشد که افراد خوانواده او را از آن حال بیرون می آورند تا همه شاد بر سر سفره بنشینند.

 تبرک آفتاب نوروزی : ساعات نخستین آفتاب است و در صبح نوروز، خورشید بیشتر از هر زمان دیگر به زمین نزدیک می شود و مردم با نظر کردن به آفتاب نوروزی، خود را متبرّک می کنند. در این روزچوپانانیان در ساعات اول روز به سبزی درختان نگاه می کنند تا بخت سبز و با طراوت در سال جدید نسیبشان شود.

از جمله رسم ورسوم چوپانان در این روز بعد ازتحویل سال افراد به بالارفتن از پله ها که نماد بالا رفتن پله های ترقی می باشد می روند.

بعد از تحویل سال از یک فرد پاک و مهربان و خوشبخت می خواهند تا اولین کسی باشد که به خانه ی آنها بیاید که تا آخر سال خوشبختی به خانه آنها وارد شود.

بعد از آن تمام افراد فامیل به دیدن تک تک افراد از بزرگ به کوچک می روند که در مهمانی ها با شیرینی (نان برنجی که قبل از عید به دست بانوان خوانواده پخته می شد) و آجیل ( انجیر یزدی ، بنه ، گندمک ،مغزچی. نخودچی ، بادام و ....) پذیرایی می شوند 

منبع: دهستان چوپانان