دهستان چوپانان 4 معماری

تیپ خانه های رعیتی روستای چوپانان

روستای چوپانان ، منظم ترین روستای خشتی ایران  همچون دیگر روستا های زیبا ایران معماری خاص خود را دارد و خصوصیاتی که شاید منحصر به فرد باشد .این خصوصیات را میتوان در چیدمان دانه های مسکونی در امتداد معابری در دو جهت اصلی و فرعی ، ساخت بادگیر های یک طرفه ، دوطرفه ، قرار گیری روستا روی یک شیب ملایم ، دسترسی هوشمندانه به مزارع و جلوگیری از مخاطرات طبیعی و .. مشاهده کرد. طی بررسی و مطالعه ای  که در زمینه شناخت و بررسی دانه های مسکونی روستا داشتم اطلاعاتی مختصر از این معماری بی نظیر در اختیار شما عزیزان قرار میدهم.اگر بخواهیم خانه های بافت سنتی روستا را دسته بندی کنیم  ، اولین و کلی ترین دسته بندی در مورد دو نوع تیپ 1 -رعتی 2- اربابی  است.   که هر یک از این دسته بندی ها ممکن است شاخه هایی از خانه هایی منحصر داشته باشد که خصوصیات آنها با دیگر قسمت های بافت متفاوت باشد . اما در این قسمت به دسته خانه های رعیتی میپردازیم.  لازم به ذکر است از توضیحات فنی و طولانی بعضی از قسمت ها فاکتور گرفته شده و در آینده به صورت تخصصی این عوامل توضیح داده میشود. *ازاره: بخشی از دیوار پایین است که معمولا برای استحکام بیشتر آمودی از سنگ و کاشی دارد. * اصطلاح دانه در نوشته : دانه (محل قرار گیری خانه ها در بافت سنتی را اصطلاحاٌ دانه میگویند ) *پوشش : عامیانه آن همان سقف است با این تفاوت مه سقف مسطح است و یک نوع پوشش محسوب میشود و زیر گروه پوشش هاست. *هرنو: سوراخ سقف *هشتی: تنها جای که از محیط بسته خانه بیرون می آمده و ارتباط با خارج داشت.جهت ایجاد مکث،تقسیم و فضایی جهت انتظار.(هشت به معنی برجسته است.)  نویسنده : سینا صمیمی _ بهار 90 _ روستا 1(روستای چوپانان)  خانه های سنتی رعیتی : قسمت عمده مساحت روستا را، این نوع خانه های مسکونی تشکیل میدهند که نزدیک  به 80 درصد بافت روستا مربوط به این  سری خانه ها است ؛ عمده ساکنین این بافت  قشر متوسط روستا که عمدتاً شغل آنها  کشاورزی، دامداری بوده اند. (توضیح کوتاه در مورد واژه  رعیتی :  تا قبل از انقلاب جمهوری اسلامی در کشورما ، بخصوص اکثر شهر ها و روستا ها سیستم ارباب، رعیتی حاکم بوده ؛ به اینصورت که عده ای در زمین هایی که متعلق به ارباب روستا بوده  مشغول به کار دامداری یا کشاورزی بودند ؛ و در آخر محصول برداشت شده را قسمتی برای رفع احتیاجات خود برداشته  و بقیه را به خزانه روستا نزد ارباب  به عنوان مالیات میسپردند. باید گفت هر جا اسمی از سیستم ارباب، رعیتی به میان میاد  فکرها متوجه بد اخلاقی و بی تفاوتی ارباب ها ویا سطح پایین بودن و فقر رعیت ها میشود ؛ اما خوشبختانه در روستای چوپانان هرگز چنین موضوعی وجود نداشته ، زیرا شواهد نشان میدهد  که مردم روستا با ارباب های خود زندگی مسالمت آمیز و سالم داشته اند و هر جا نیاز به کمک داشتند، دریغ نمیکردند و در کارها مشارکت میکردند؛ همچنین از بزرگان چوپانان ، در مورد کارهای عمرانی وآبادانی  ارباب های دلسوز ، بسیار  نقل شده است و میتوان هنوز هم آثار آن را در روستا مشاهده کرد.)  بیشتراین دانه های مسکونی  در معابر فرعی درجه 2  یا 3  قرار دارند و به مزارع  ، محل کشت و کار و شغل اکثریت نزدیک است . این سری از دانه های مسکونی بر روی نقشه  روستا  در جهت  غرب روستا جای گرفته است که نسبت به توپوگرافی روستا روی یک شیب  متوسط بنا شده است . همین امر باعث شده خانه های قسمت بالاتر روستا در قسمت پشت بام مشرف به  کل روستا باشند و از دید و منظر وسیعی برخور دار باشند.  پلان اکثر این  خانه ها  مربعی ویا مربع مستطیل دارند و ابعادی متغییردارند  ؛ در این بافت گاه خانه های دو طبقه نیز مشاهده میشود.وجه مشترک  همه این نوع خانه ها این است که  دارای حیاط مرکزی میباشند و ساخت این نوع خانه ها  به گونه ای است که در سه طرف حیاط ، ساخت صورت میگیرد  و در جهت شمال و یا غرب به دلیل تابش مستقیم خورشید در تابستان و گرم شدن بیش از حد فضا عمدتا ساختی ندارند . شماره 2 کمتر خانه ای را میتوان دید که در  آن تزئینات گچکاری و یا تزئینات  در بازشو ها ی آن وجود داشته باشد ،عمده تزییناتی که میشود در این نوع دانه های مسکونی دید طریقه اجرا آجر کاری های لبه پشت بام  وهمچینین جان پناه های پشت بام است. جان پناها ارتاعی به اندازه 70-80 سانتی متر داشتند که با خشت خام به صورت شطرنجی پر و خالی قرار میدادند ، علت این نوع اجرا جان پناه ها دو دلیل اصلی داشته : 1 – سبک شدن دیوار جان پناه روی لبه پشت بام و کم شدن وزن ساختمان . 2- زیبایی نمای خانه از داخل و خارج و حرکت مناسب باد از حفره های ایجاد شده .  عکس شماره 2 تعداد زیادی از این نوع خانه ها در کنار خود فضاهای روباز یا پوشیده  برای نگه داری  اهشام دارند که توسط یک بازشو به معبر  و یا داخل  خانه  اتصال دارد. به این فضا اصطلاحاً آغل و به گویش محلی (طویله ) میگویند که در معماری  دانه های مسکونی  روستای چوپانان این فضا در اکثریت خانه های رعیتی وجود دارد. فضای آن  معمولا 4*5 متر است که از داخل کوچه میتوان دسترسی به این فضا داشت و از داخل خانه فقط برای غذا دادن احشام یک دریچه و جود دارد. پوشش این فضا به صورت هورنو است که برای تهویه این فضا بسیار موثر است. زیرا حفره ایجاد شده در روی پوشش حالتی مکنده ایجاد کرده و هوای نامطبوع را از داخل به خارج میکشد و همیچنین نور دهی به این مکان با اجرای این نوع پوشش و حرکت خورشید مناسب میباشد و در ساعتی از روز خورشید مستقیما به داخل میتابد . مصالح به کار رفته  در تمام این خانه ها خشت یا آجر خشت است که نقش پر کننده  دارند و از ملات گل و خاک ، گچ و خاک  استفاده شده است. اکثر اجر ها در چوپانان قدیم توسط اهالی و کوره های آجر پزی خود روستا تامین میشده.اندود دیوار های خارجی ، از کاهگل استفاده شده و برای اندود فضا های داخلی نیز از خاک گچ و گچ استفاده شده . دلیل استفاده از خشت : 1ـ در این منطقه خاک رس بسیار وجود دارد و همچنین کاه مورد نیاز از زمین های کشاورزی خود تامین میگردد 2_استفاده از خشت به دلیل ظرفیت حرارتی بالایی که دارد به این صورت که در روزهای سرد زمستانی هنگامیکه  خورشید کویری بر روی این مصالح میتابد گرما را در خود ذخیره میکند و در شب که هوا رو به سردی میرود  این خشت ها گرمای ذخیره شده در خود را کم کم پس میدهند و این فرایند باعث میشود که دیوار از داخل گرم باشد ، و بلاعکس در تابستان  دیوار، خنکی و سرمای شب های کویر را در خود ذخیره کرده و در روز های گرم آن را به داخل فضا انتقال میدهد که باعث میشود دیوار سرد باشد. علت استفاده از کاه در گل برای استحکام و منسجم سازیه گل خام است . پوشش فضا های این خانه ها از نوع طاق های گهواره ای میباشد. دو طرف پوشش ، جهتی که بار تاثیری برآن ندارد  ضخامت آن نسبت به دو دیوار بار بری که طاق بر روی آن اعمال نیرو میکند کمتر است .این امر باعث شده تا یک عقب رفتگی در قسمت بالا دیوار  بوجود بیاید که به آن (رف) میگویند؛ کاربردی که در گذشته و تا کنون از رف میشود برای نگه داری ظرف ها و یا اشیا های کوچکی که کمتر در طول زندگی روزمره به آنها نیاز داشتند استفاده میشده است.مشکلی که میتوان از رف گرفت این است به دلیل در ارتفاع بودن دسترسی به آن برای افراد مشکل است  و به مرور زمان مکانی برای جمع شدن گرد و غبار و اسکان حشرات میباشد. ورودی خانه ها : ورودی اکثر این خانه ها از کوچه های مستقیم و باریک است که  جزمعابر فرعی  محسوب میشوند  و بعد از داخل شدن در پیشخوان (هشتی)  کوچک که از سطح زمین هیچ اختلاف سطحی ندارد و بعضا در برخی از خانه ها به اندازه 30 سانتی متر از سطح زمین ارتفاع دارد که اصطلاحا به آن هشتی یا لابی میگویند  ؛ ابعاد آن حداکثر 2×2 متر است .  همه درهای این خانه ها  دولته (دولنگه) و دارای دو کوبه زنانه و مردانه است با گل میخ هایی گرد و چفت و بست هایی که برای قفل زدن به در ، در قسمت بالای چهار چوب قرار دارد البته امروزه این درها جای خود را به درهای فلزی داده است . پیش خوان(هشتی ) این خانه ها  دارای ارتفاع نسبت زیاد و حالتی دعوت کننده دارد و پوشش ان طاق گهوارهای است اندود داخل هشتی  از کاهگل میباشد  و در اکثریت خانه ها در قسمت بالای در کتیبه هایی نصب شده که روی آن آیات قرآن و یا نام ائمه و یا  تخته اسفند و یا چشم (نوعی  شی که قدیمیان خودشان از ارد و اسفند میساختند)قرار داشت. بعد از در خانه ؛ دالان قرار دارد که دالان ها باریک و اکثرا به شکل حرف (L ) هستند و  بعد از گذراندن این دالان به حیاط خانه میرسیم  که معمولا از سطح دالان پایین تر است. حیاط  خانه ها : حیاط این نوع خانه ها از اجرهای   خشتی  مربعی 30 ×30  فرش شده اند و در وسط حیاط با طرح مربع شکل باغچه وجود دارد که در آن درختان خرما و یا انار  سازگار با هوای  گرم وخشک منطقه میکارند برای استفاده از میوه و سایه ان و  گل و گیاه برای استفاده از مطبوع بودن و خنک کردن حیاط استفاده میکنند .در کنار باغچه ها حوض کوچک وجود دارد که برای شستشو از ان استفاده میکنند. فضا های خانه : بهار نشین: در سمت شرق خانه ها اتاق هایی وجود دارد که برای استفاده در تابستان استفاده میشوند زیرا پشت به افتاب میباشند و معمولا این اتاق ها خنک تر از سایر اتاق ها میباشند. بازشو های این قسمت کوچک است و در دوطرف درگاه دو بازشو دارد که چهار چوب چوبی دارد پاییز نشین: در سمت غرب خانه اتاق هایی وجود دارد که در زمستان مورد استفاده میشود زیرا رو به افتاب است و در زمستان نور خورشید  مستقیما به داخل اتاق ها می افتد و فضای اتاق را گرم می کند.و معمولا در انتهای اتاق یک شومینه وجود دارد که در قدیم برای گرم کردن اتاق در ان اتش میکردند و توسط کانالی دود های حاصل از سوخت چوب  به بیرون هدایت میشد. در قسمت جنوب بیشتر ایوان ها و یا اتاق بادگیر قرار دارد. ایوان ها: به اندازه 4×5 و پوشش طاق گهواره ای میابشد که از سطح حیاط با چند پله مرتفع میشود . مقابل ایوان فضای سبز خانه ( باغچه ) است و در تابستان ها برای  خوابیدن ، استراحت و نشستن اعضای خانواده استفاده میشود و در زمستان ها ترشیجات و یا سبزی و یا گیاهان را برای خشک کردن در آنجا قرار میدهند. اتاق بادگیر : اتاق بادگیر همانطور که از اسم آن مشخصه اتاقی است که دقیقا کانال های  بادگیر به آن اتاق متصل است. پوشش اتاق که به صورت طاق گهواره ای است ، بادگیربرروی ان  قرار دارد که توسط دریچه ای به اتاق وصل است که باد را به داخل هدایت میکند. این اتاق در تابستان ها کاربرد داشتته و افراد خانواده و یا مهمان خانه در آن اتاق پذرایی میشدند.و در زمستان ها به دلیل خنک بود اتاق کاربردی ندارد و محلی برای نگه داری مواد غذایی میشود.  تمامی اتاق های این خانه ها در هر سطح دیوار حداقل دو طاغچه وجود دارد که برای گذاشتن کتاب و گلدان و یا چراغ روشنایی استفاده میشود و همه این اتاق ها با گچ اندود میشوند وهیچگونه تزئینات گچی ندارند. مطبخ: برای دسترسی مطبخ خانه پس از گذشتن از یک دالان (  L)  مانند به آن دسترسی پیدا میکنیم. که در این فضا تنور و محلی برای نگهداری مواد غذایی وجود دارد و همچنین محلی برای نگهداری هیزم وجود و از طریق حفره هایی در سقف عمل تهویه ونور گیری انجام میشود.اندود داخل مطبخ از جنس گچ و اهک است . سرویس بهداشتی:  توالت این خانه ها در ابعاد کوچک و در قسمت پرت خانه (پلان) است و یا در گوشه هایی که دید وجود ندارد میسازند،  به دلیل اینکه مردم در گذشته از حمام عمومی استفاده میکردند در این نوع خانه ها حمام وجود ندارد البته در سالهای اخر حمام به عنوانم فضایی الحاقی به خانه اضافه شده است. راه پله و خر پشته: خصوصیات راه پله ها به این صورت است که ارتفاع پله ها بیش از 30 سانتی متر است و ارتفاع ان از ابعاد کف پله بیشتر است و با شیب زیاد رو به بالا ادامه دارد و خر پشته ان در گاهی به اندازه 1.2متر دارد و در آن چوبی است و وپوشش خر پشته طاق گهواره ای است که ارتفاع ان کم است. بازشو ها : در و پنجره این خانه ها چوبی و اکثر دو لته است و تزیینات خاصی ندارد .

سینا صمیمی 91/12/21 يک نظر

...شهر من (چوپانان) ، مردم با فرهنگ من....

...شهر من ، مردم با فرهنگ من....  (معماری وسیله واقعی سنجش فرهنگ یک ملت بوده و هست.هنگامی که ملتی میتواند مبل و لوستر زیبا بسازد اما هر روزه بدترین ساختمان ها را میسازد،دلالت بر اوضاع نابسامان و تاریک آن جامعه دارد .اوضاعی که در مجموع، بی نظمی و عدم قدرت سازماندهی ان ملت را به اثبات میرساند.) هرمان موتسیوس _ نظریه پرداز ورک بوند

سینا صمیمی 91/09/11 آرشيو نظرات

بررسی توپو گرافی منطقه چوپانان

بررسی توپوگرافی منطقه چوپانان در بررسي توپوگرافي منطقه ،  ميتوان چهار طيف ارتفاعي را براي روستاي چوپانان در نظر داشت وكه در هر چهار طيف ارتفاعي اراضي روستا شرايط محيطي متفاوتي حاكم است .كه از پست ترين ان كه شنزار هاي روان است تا مرتفع ترين آنها  كه قلل عباس اباد است كه پناهگاه بكر و زيبا براي تنها نسل بازمانده از يوز پلنگ اسيايي است. طیف ار تفاعی  در صد مساحت اشغال کرده کمتر از 1000 متر  49 1000_1500 43 1500_2000 7 بیش از 2000 1 جمع 100  منطقه با ارتفاع كمتر از 1000 متر : معمولا به اراضي شور و تپه هاي ماسه اي روان  بدون عارضه توپوگرافي اختصاص پيدا كردند كه بيشتر منطقه را در شمال چوپانان اشغال كرده است.در این منطقه  برای جلوگیری از حرکت شن های روان در  سال های اخیر  دست به کاشت بوته و درخت  توسط جنگلبانی روستا ده است.   منطقه با ارتفاع 1500_1000 متر: اين منطقه ارتفاعي حدفاصل جنوب روستا تا دامنه ارتفاعات كوه امامزاده و انبار را تشكيل ميدهد ، پديده هاي شوري در اين منطقه كمتر از است و تراكم شبكه ابراه در ان بيشتر مشاهده ميشود .و منطقه مسكوني  در اين طيف ارتفاعي قرار دارد  در اين منطقه امكان دسترسي به اب و خاك و اسكان حفر چاه و ظهور چشمه ها نيز در همين طيف ارتفاعي ميباشد. منطقه ارتفاع 2000_1000متر: در اين منطقه بيشترين دامنه هاي پر شيب را دارد كه  خاك و پوشش گياهي مناسب نسبت به نقاط ديگر دارد و تقريبا سكونت در ان واقع نشده است. طيف 2000 متر و بيشتر :   در اين منطقه ققل پر ارتفاع هستند كه ارزش مرتعي ندارد و اين منطقه از جنس سنگ است  اين ارتفاعات به عنوان خط تقسيم اب در حوضه هاي منطقه شناسائي ميشوند و ققل اين منطقه را ميتوان كوه هاي ميرزا و عباس اباد را نام برد كه مرتفع ترين كوه هاي چوپانان است. شیب روستا : سینا صمیمی ـ پروژه روستا ۱ ـ بهار ۹۱

سینا صمیمی 91/07/20 آرشيو نظرات

تخریب روز افزون بافت روستا

متاسفانه در تابستانی که گذشت چندین خانه مسکونی در بافت قدیم ، نمای خشتی خود را تخریب و تبدیل به آجری کردند و روز به روز بافت یکدست و زیبای کاهگلی روستا از بین میرود و هیچ اقدامی جهت حفظ این میراث زیبا نمیشود . البته باید از آن دسته از همشهریان عزیزمان که کمی به فرهنگ و میراث و معماری زیبای روستا اهمیت میدهند و نمای خونشون را با کاهگل اندود میکنند تشکر کرد.

سینا صمیمی 91/07/13 آرشيو نظرات

استحکام دیوار باغات

عکس زیر گویای علت دوام و پایداری دیوار باغات چوپانان با گذشت بیش از یک و نیم قرن میباشد.همانطور که مشاهده مکنید برای حفظ ایستایی و استحکام این دیوار از این ترکیب ساختاری پشت بند هایی ضخیم با پی های سنگی استفاده شده است . همچنین به علت اینکه این دیوارها دائما در معرض بادهای شدید همراه با شن این منطقه ، روبرو بودند از بادشکن هایی (ریگ برگردون) برای جلوگیری از اسیب به این دیوار های بلند استفاده میکردند که هنوز هم اثاری از انها را میتوان دید اگر چه هنوز هیچ اقدامی جهت ترمیم این سازه ها از سوی میراث فرهنگی و مسئولین صورت نگرفته. d زمستان 1390 _ پروژه روستا

سینا صمیمی 91/06/19 آرشيو نظرات

معماری بی نظیر روستای چوپانان

برجک های  پنجگانه قلعه چوپانان  که در سال های پیش  توسط عده ای  تخریب شد ، ارزش تاریخی و فرهنگی روستایمان را  کمرنگ کرد . و هنوز که هنوزه  در گردهمایی ها و نمایشگاههای  فرهنگی چوپانان  از این برجک ها یاد میشود و به انها افتخار میکنیم و عکسهای  آن را قاب میکنیم و به اهالی فرهنگ میدهیم  تا آنها در حد یک عکس به یادگار داشته باشند . اماواقعیت اینکه این برج ها دیگه وجود ندارند و ما،  پنج تا از ساخت های با ارزش  معماری و تاریخی  روستایمان را در سال های پیش به هر دلیلی تخریب کردیم. اما هنوز چوپانان دارای ارزش های بسیار مهمی در معماری خود  دارد که میتوان به آنها افتخار کرد ،  که شاهد فرسودگی و یا تخریب  روز افزون انها هستیم ، اگر به فکر ترمیم و یا بازسازی و یا جلوگیری از تخریب انها  نباشیم  این ارزشهای معماری  مانند برجک های قلعه فقط در عکس ها ماندگار میشوند . بادگیرها و بادشکن هایی که بسیار هوشمندانه طراحی وساخته شدند ، بافت متراکم و یک دست همراه با  سیمای معابر زیبا ، دانه های مسکونی منحصر به فرد (یک طبقه،دوطبقه و...)، شیب و استقرار مناسب روستا ، تفکیک خانه های مسکونی از  مزارع و ارتباطات انها ، قطعه بندی مزارع و باغات و... که همه به روستای چوپانان ارزش دادند و باید آنها را بیش از پیش حفظ کنیم. یک نمونه از دانه ی مسکونی روستای چوپانان که متاسفانه در چند سال پیش تخریب شد .  خانه عظیمی - چوپانان  (این خانه یک طبقه ، با الگوی حیاط مرکزی ، در بافت متراکم روستا بنا شده است. بادگیر ، آجرچینی نما و کف ،جزییات تزئنی در و پنجره چوبی ، فضای سبز ، تناسب و تقارن سه جبهی اصلی حیاط از مشخصات این بناست).   (  اسم روستای چوپانان وروستای ابیانه از استان اصفهان در کتاب خانه های سنتی روستاهای ایران که در کتابخانه دانشکده  دیدم ).

سینا صمیمی 91/04/10 آرشيو نظرات

امامزاده سيد جلال الدين و حمام چوپانان

وبلاگ استاد راهي  تصويري از ساختمان قديم امامزاده سيد جلال الدين عكس از : مهندس مجيد عسكريان عكاس: مهندس فرزانه عسكريان تون حمام چوپانان که آتش گلخن آن پیداست

سینا صمیمی 90/11/27 آرشيو نظرات

معماری دهستان چوپانان

چوپانان منظم ترین روستای خشتی ایران دهستان چوپانان از توابع شهرستان نائین در اصفهان در کویر مرکزی ایران در حاشیه ریگ معروف(جن) قرار دارد. در اطراف شهر های قدیم را دیوار عریضی می کشیدند که ((بارو)) نام داشت معمولا در چهار گوشه بارو،برج های دیدبانی برپا می ساختند.به این ترتیب شهرهای مهم دارای برج وبارو بودند.شهررا مانند امروز،هرچند سال یکبار توسعه میدادند وان را بزرگتر میکردند ومجددا اطراف ان را برج وبارو میکشیدند.وهمچنین تعداد دروازه ها را افزایش میدادند. عکس  یکی از برج  های چوپانان است که در یکی از چهار گوشه چوپانان قدیم بود.این برج دارای سه طبقه می باشد همان طور که در عکس فوق مشاهده می کنید سه ردیف سوراخ دارد که ردیف اول از پایین برای تیراندازی با فاصله است وطبقه دوم یا ردیف دوم برای تیر اندازی کنار برج به فاصله ۴ الی ۵ متری که است.وردیف سوم برای تیراندازی به راه دور است.به هر یک از این سوراخ ها تیر کش می گویند.هر یک از کنگره های بالای برج نیز بیانگر کمین گاه  کمانداران می باشد .از طبقه همکف تا پشت بام برج توسط پلکان به صورت مارپیچ دورتادور برج تا بالا می رفت این برج ها دارای یک درگاه ورودی بود که از داخل ساختمان های مجاور به برج راه داشت. درب های  این برج ها چوبی ویک لته بود .    اطراف دهستان چوپانان نیز برج وبارو وجود داشت که همنوز هم تعدادی از انها در بدو ورودی دهستان چوپانان به چشم می _خورد.این برج وباروها در قدیم چوپانان را در محاصره خود داشت که مزارع وباغ وبافت شهری را محصور میکرد. فایده این برج وبارو در چوپانان علاوه بر امنیت|،از ورود شن های روان به داخل مناطق حاصلخیز وباغستان ها وهمچنین خانه ها یا به عبارتی در تثبیت شن های روان نقش به سزایی داشت.وهمچنین از ورود  حیوانات وحشی وچهار پایان به داخل دشت جلوگیری میکرد. بافت: بافت عبارت است از مجموعه عوامل معماری وشهرسازی که تحت عناوین مختلف،یک شهر ویا روستا را تشکیل میدهد.اما هر مجموعه ای از ساخت وسازهای معماری از نظر عملکرد وکاربرد مصالح ونوع فرم وشکل تحت تاثیر اب وهوای اقلیم های مختلف است. دهستان چوپانان با توجه به دارا بودن اب وهوای موسمی(تابستان های گرم وخشک و زمستان های سردوخشک)وهمجواری با کویر مرکزی وریگ جن بافت مخصوص به خود را دارد.به همین جهت خانه های ان دارای دیوار های بلند وعریض با جنس خشت خام قالبی می باشد.وبا توجه به گرمای این منطقه خانه ها  برای خنک کردن فضا های دارای بادگیر بود که زیبایی  این دهستان را دو چندان کرده است.وهمچنین سقف این خانه ها به صورت قوس مانند است که علت ان این است که در روز های گرم تابستان فقط خورشید به یک طرف سقف بتابد وطرف دیگر نیز سایه باشد واین سایه  باعث خنک شدن فضای مورد نظر میشد.  بافت،خانه های مناطق سردسیر وگرمسیر به یکدیگر چسبیده اند وفقط از یک طرف به کوچه وگذر اصلی راه دارند.مانند خانه های شیراز،کاشان،یزد،تهران ،مناطق کردستان ودهستان چوپانان. بافت دهستان چوپانان پیوسته است و فقط از یک طرف به کوچه وگذر اصلی راه دارند. این امر از مبادله سریع گرما وسرما به داخل خانه ها جلوگیری میکرد.اغلب خانه های چوپانان یک طبقه ودردامنه رشته کوه (کوه قراول خانه،کوه انباروکوه امازاده) قرار دارد.که رنگ این رشته کوه ها قهوهای متمایل به سرخ می باشد. *نام کوه انبار به جهت وجود یک اب انبارجنس سنگ لاشه وملات خاک می باشد. *نام کوه امامزاده به جهت وجود امامزاده سید جلال الدین در دامنه این کوه می باشد. ودر پایین دست دهستان مزارع وباغ های این دهستان وجود دارد. کوچه های دهستان چوپانان به صورت شطرنجی می باشد عمودی وافقی وبه صورت مستقیم میباشد.که از ابتدای کوچه وقتی نگاه می کنید تا انتهای کوچه که چند خیابان وکوچه دیگر را قطع می کند پیداست.وهیچ یک از کوچه های دهستان چوپانان بن بست نمی باشد. با توجه به این که بادهای شدید ماسه ای در چوپانان می وزد وشنهای روان را به داخل ابادی میاورده. کوچه ها را به صورت راست ومستقیم ساخته اند.که علت این امراین است که شن های روان که همراه باد به داخل کوچه ها می اید با مانعی برخورد نکند  که باعث تجمع شن ها در گذرها وکوچه ها شود. معماری اکثر خانه های دهستان چوپانان: بافت اکثر شهر های ایران شطرنجی است یعنی خیابان ها شمالی _جنوبی وشرقی_غربی هستند.بنابراین، تعدادی از خانه ها در قسمت شمال کوچه یا گذر قرار میگیرند وتعدادی دیگر در جنوب که در هر صورت حیاط در قسمت افتابگیر خانه ودر جلوی ساختمان به طرف جنوب قرار دارند.واین نیز در بافت خانه های چوپانان صدق می کند. شکل هندسی خانه های دهستان چوپانان اکثریت مربع مسطیل میباشد وتقریبا همه خانه ها دارای باغچه وحوض کوچک نیز می باشند. علت داشتن باغچه : با توجه به شرایط اقلیمی دهستان مردم برای رهایی از گرمای طاغت فرسای تابستان در حیاط خود درخت از جمله درخت نخل ودرختانی که بیشتربا شرایط کویری سازگار باشند رامیکارند تا فضای حیاط واتاق های مجاور را باسایه خودشان خنک نگه دارند. علت وجود حوض در خانه های کویری وبه ویژه ایرانیان: به این دلیل است که اب را یکی از مظاهر پاکیزگی ویکی از عناصر چهار گانه مقدس(اب،باد،خاک،اتش) می دانند.به همین خاطر یکی از این عناصر را در خانه های خود ضروری می دانستند. ساختارخانه های خشتی چوپانان به گونه ای است که در خانه ها مستقیما به حیاط یا داخل فضای شخصی خانه باز نمی شود بلکه ابتدا به فضایی به نام ((هشتی)) راه می یابد.وسپس از هشتی به راهروی باریک ودراز وپیچ وخم داری با سقف ضربی منتهی میشود وسپس به حیاط راه پیدا می کند. علت وجود هشتی وراهرو(دالان) این است که اهالی خانه در دیدرس نباشند.یعنی فردی که به در خانه مراجعه می کند از انجا به داخل فضای خصوصی خانه دیدرس نداشته باشد که به ای ن امر در معماری ایران (درون گرایی)می گویندعلت ساخت دیوارهای بلند برای خانه ها به همین موضوع بر می گردد واین موضوع برای مرد وزن تفاوتی نداشته است. این موضوع درون گرایی از زمان هخامنشیان معمول بوده و در معماری تخت جمشید هم این مسائل رعایت شد.   در خانه های قدیمی همان دالان خانه های قدیمی یک در چوبی وجود داشت که بر روی این در چوبی دو کوبه وگل های میخی تزیینی  دیده میشد.این کوبه ها برای دو جنس مراجعه کننده مرد،زن در نظر گرفته شده واز نظر شکل وایجاد صدا متفاوت اند. کوبه ای مخصوص در زدن مردها بود همانطور که در عکس زیر پیداست ضخیمتر وتوپر تر از، کوبه مخصوص زنها بود واین دلیلی بود که وقتی مردی به در خانه مراجعه می کرد این کوب را می زد صدای ان بوم  و بلند بود و شخصی که داخل خانه بود متوجه میشد که شخصی که پشت در هستش یک مرده وان وقت مرد خانه می رفت ودر را باز می کرد. وکوبه ای که مخصوص زن ها بود شکل ظاهری ان ظریفتر ونازک تر از کوبه مخصوص مردان بود.صدای ان ظریف تر ونازک تر وکمتر بود وشخصی که داخل خانه بود متوجه میشد که زن پشت در ایستاده ومسلما با زن خانه کار دارد وزن خانه در را بر روی شخص باز میکرد همه این تکنیک هایی که در یک در قدیمی به کار میرود دلیل ان است که معماری وطراحی ما با فرهنگ ومذهب واعتقادات این منطقه در هم امیخته است ویک معماری ناب را به جا گذاشته است. نویسنده:سینا صمیمی 1388

سینا صمیمی 90/02/07 آرشيو نظرات

ابعاد مختلف آثار معماري دهستان چوپانان

بررسی جزئی ابعاد مختلف آثار معماری  در معماری دهستان چوپانان ابعاد عملکردی: در معماری نیز ، هر فضایی برای استفاده از عملکردهای خاصی طراحی می شود. اندازه های  خانه های سنتی چوپانان معمولا بزرگ بوده این امر به دلیل این بوده است اکثر خانواده هایی که در چوپانان زندگی می کردند  کشاورز و دامدار بوده اند و در گوشه ای از خانه به نام (اغال) دام های خود را نگه می داشتند و همچنین محصولات خود را در انباری در خانه نگه می داشتند محصولاتی چون(جو،گندم،پیازو....)یا کاه  و یونجه برای دامها انبار می کردند به علاوه دیگر فضا ها مانند مطبخ خانه ، ایوان ،اتاق ها و نشیمن هم وجود داشته است . همچنین  جمعیتی که در این خانه های زندگی می کردند اکثرا زیاد بوده اند. اتاقی که به ان اتاق بادگیر می گفتند از سیستم بادگیر استفاده می شده است که مخصوص تابستان  و اتاق هایی که رو به افتاب بوده عملکرد اتاق زمستانه را داشته است. ابعاد جغرافیایی و محیطی: معماری و ساختمان های هر منطقه با توجه به شرایط جغرافیایی و اقلیمی آن منطقه شکل میگیرد. در کشور ما مردم  در نواحی ساحلی ، کوهستانی و یا کویری مثل دهستان چوپانان سکونت دارند.منطقه ی انها ممکن است سرد،گرم،خشک،پرباران باشد. همان طور که هر منطقه ای گیاهان خاص خود  ومحصولات کشاورزی ویژه خود را دارد ،مصالح وسیمای ساختمانهای مناطق مختلف کشور نیز متناسب با شرایط اقلیمی وطبیعی با هم متفاوت است. دهستان چوپانان به دلیل قرار گرفتن در منطقه گرم و خشک کشور از این رو چهره ی دهستان و تک تک خانه ها متناسب با اب و هوا و همچنین مصالح موجود بومی می باشد. در منطقه کویری چون چوپانان به دلیل ازدیاد خاک (شن ،ماسه ،رس،...) مصالح به کار رفته در بافت قدیم ان از خشت خام می باشد و پوشش ان کاه گل میباشد.و همچنین قدیمی های ان منطقه از خاک موجود اجر تهیه می کردند توسط کوره های اجر پزی که متاسفانه انها در چوپانان تخریب شده اند.االبته  موضوعات بیان شده هر یک شامل توضیحات مفصلی می باشد که مربوط به (طریقه ساخت مصالح و جنس مصالح و پوشش سقف و ...)که همه اینها در اینده به صورت جداگانه توضیح داده می شود.... روی ادامه مطلب کلیک کنید.

سینا صمیمی 90/01/30 آرشيو نظرات   ادامه

تامین اب چوپانان

تامین آب منطقه چوپانان بوسیله قنات است.    تعریف فنی واژه قنات مجموعه‌اي از چند ميله و يك كوره (يا كوره‌هاي) زيرزميني كه با شيبي كم‌تر از شيب سطح زمين، آب موجود در لايه (يا لايه‌هاي) آب‌دار مناطق مرتفع زمين يا رودخانه‌ها يا مرداب‌ها و بركه‌ها را به كمك نيروي ثقل و بدون كاربرد نيروي كشش و هيچ نوع انرژي الكتريكي يا حرارتي با جريان طبيعي جمع‌آوري مي‌كند و به نقاط پست ‌تر مي‌رساند. به عبارت ديگر، قنات را مي‌توان نوعي زه‌كش زيرزميني دانست كه آب جمع‌آوري‌شده توسط اين زه‌كش به سطح زمين آورده مي‌شود و به مصرف آبياري يا شرب مي‌رسد. ساخت قنات قنات‌ها معمولاً از مظهر قنات يا هرنج مشخص مي‌شوند بعد رفته‌رفته قسمت‌هايي را به نام پسته كه خانه به خانه هستند تشكيل مي‌دهند كه به ديواره‌ی اين پسته‌ها ميله چاه گفته مي‌شود. اين اجزا سپس به مادر چاه مي‌رسد. در ضمن بستر قنات را كوره يا راهرو قنات مي‌نامند كه در زمان‌هاي دور سنگ‌چين بوده سپس به مرور زمان سفالي شده و بعد از سفال آجري و جديداً سيماني شده‌اند. ابرسانی چوپانان توسط قنات صورت می گیرد سرچشمه این قنات که حدود12 کیلومتری غرب چوپانان می باشدوفاصله هر حلقه چاه با چاه بعدی 50متر میباشد.(1) واز سفره های زیر زمینی  رشته کوه های هجرگ و چاه حسنک سرچشمه می گیرد این رشته قنات در نزدیکی چوپانان دو شاخه میباشد در ابتدا شاخه پایینی که از خیابان ورودی از سمت خور(خیابان پاسگاه)می گذشت واب ان به دشت می رفت اما به علت اینکه در حوالی چوپانان یک رشته اب شور وتلخ وارد این قنات می شد اب اشامیدنی را شور می کرد که و به همین جهت  مسیر جدیدی را شروع  کردند که در راستای (کوه چاه خاری )میباشد.از اینجا چاه های جدیدی را از بالای چاه های قدیم کندند و مسیر اب را تغییر دادند که همین قنات کنونی است که از بالای خیابان امام(اصلی)چوپانان در دوطرف خیابان جاری می باشد که به سمت دشت می رود. در ابتدا در مسیر همین اب اسیاب ابی وجود داشت که توربین این اسیاب بوسیله جریان اب به چرخش در می امد.(محل این اسیاب کمی بالاتر از چشمه بالایی خیابان امام بود.)و گندم کشاورزان را به ارد تبدیل میکرد که با تکنولوژی نوین رفته رفته این اسیاب جایش را به اسیاب دیزلی داد. سرچشمه قنات  را در اصطلاح محلی چوپانان پیشکار می گویند و اولین چاه که منبع اصلی اب می باشد را مادر چاه می گویند.و داخل قناتها را با لوله های سفالی بیضی شکل در مسیر اب نصب کرده اند تا اب به طور روان تر در مسی رحرکت کند واب کمتری جذب زمین شود.به این لوله های بیضی شکل که امروزه از جنس سیمان میباشند در اصطلاح محلی کوُل-cowl میگویند.به هر حلقه چاه یکمیله می گوینده. منطقه چوپانان دارای رشته قنات های فراوانی است از جمله:1- رشته قنات چوپانان2-حجت اباد3-اشتیان4-همت اباد5- نعمت اباد6-نصرت اباد   که  موارد 4.5.6 در محل کوچه (کوچه:حدفاصل بین  روستای زرومند و انتهای کوهای هزار دره می باشد که یک طرف کوچه را  رشته کوهای رستمو ،باغ میر شریف ،هزار دره تشکیل می دهد وسمت راست را کلا ریگ جن تشکیل می دهد.)قرار دارند. البته عباس اباد هم توسط یک رشته قنات ابرسانی می شود که فاصله مادر چاه تا مظهر چاه بسیار کم است.مزارع اطراف چوپانان از طریق چاه های عمیق تامین اب میشوند.وامروزه کسی برای تامین اب از قنات استفاده نمیکند.  رشته کوه های اطراف چوپانان  دارای چشمه های متعددی هستند که از دل کوه می جوشند بعضی از انها عبارتند از:چشمه کشکی-چشمه سبزو-گراز-کرسم-میون گدار-چشمه سلطونو-شورچاه-زورمند و ... (1):منبع ارقام اقای ابوالقاسم زاهدی  نویسنده: سینا صمیمی

سینا صمیمی 90/01/26 آرشيو نظرات

دیدگاه یک مهندس معمار از چوپانان

چوپانان دیدگاه مهندس مسعود  کاووسیان  مهندس و مشاور معماری در تهران که با دیدن عکس های  بسیار زیبائی که مرحوم اقای نیکول فریدنی آنرا گرفته بودعلاقه مند دیدن چوپانان شد که در زمستان 87 سفری به منطقه دارد وبقیه ماجرا از زبان خودش... چوپانان : تصورات به واقعيت تبديل ميشد و خاك نسبتا سرخ جوپانان چشم نواز ديده ميهمانان . تپه مشرف به روستا را خيلي زود پيدا كرديم و حدسم مبني بر تهيه عكس از بلندي به يقين تبديل شد و ماشين را پس از عبور در بالاترين نقطه روستا حركت دادم و در جا و سرپا صبحانه دست پخت خانمه ا( روشنك و شيرين) را با ولع خورديم به اميد رفتن هرچه سريعتر به بالاي تپه و اونوقت تماشا و ثبت تصاوير از طريق دوربينهاي دوچشمي و عكاسي من و كسري وبابك. افق دوردست بدون پستي و بلندي ، نور ملايم خورشيدكويري ، حرارت بسيار مطبوع بهاري، معماري روستا شهر 300 خانواري با رنگ سرخ ملايم اندود خانه ها ( اين رنگ بافت روستائي ابيانه را بياد مي آره) كه در فضا هاي خالي هر حياط مركزي قرار گرفته و در آن يك نخل متناسب وبا وقار ، زيبائي دو چنداني را به بافت فضاها داده و از سوي ديگر بادگيرهاي يكطرفه . كه فرو رفتگي فضا هارا با حجمي قوي و استوار پاسخ داده ، باغ هاي خصوصي شهر نيز در كنار روستا با زمينه سبز رنگ خود ، كمپوزيسيون تابلوي طبيعت منطقه را تكميل ميكند. عكس عمومي روستا هيچ وقت عكسهائي كه گرفتم به اندازه خود محيط واقعي و تماشائي نبوده ..... بهرحال لذت بصري از تماشاي روستا را همگي برديم و براي ديدار جزئيات اين همه زيبائي م س حور كننده آنهم در قلب كوير بدرون روستا بايد ميرفتيم .در مسير به نوجوان 13 ساله بنام آقاي سجاد يزداني برخورديم و چقدر فهيم و مهماندوست درخواست مارا براي ديدن درون خانه شان پاسخ داد و با مشورت برادر بزرگتر و مادرش به خانه خالي عمويش رفتيم و حياط نقلي اندروني با نخلي كه به تعداد واحد در همه حياط هاي حدود 25 مترمربعي جلوه ميكرد. و پشت بام گلي و بادگير حالا بزرگ چسبيده به حياط . اين بادگير ها را در زمان دانشجوئي مفصلا بررسي كرده ايم و الآن هم دوباره تائيدي مجدد بر عملكرد آن . تنها بذكر اين مطلب بسنده كنم ، پر واضح است كه روستا مدت زماني نه چندان دور وضعيت بهتري داشته و اگر دولتمردان اعتقادي به احيا اين روستا نداشته باشند همين كه باغيست نيز نيست ميشود ، جاذبه بافت معماري روستا ميتواند چوپانان را به يكي از قطب هاي جهانگردي كوير مركزي ايران تبديل كند . فردا دير است. اينرا بايد متذكر شوم كه با اين فرصت كوتاه اطلاعات مختصري نصيب ما از اين روستا شد و در آينده نزديك بررسي جامع تري از اين روستا خواهم داشت. ديدار ما بدليل كوتاهي طول روز از چوپانان فقط 2 ساعت برنامه ريزي شده بود و براي ديدن 11 در / مصر در طول روشنائي روز بايستي مسير را بطرف جندق ادامه ميداديم . جندق را در ساعت 5 خود داشتيم كه دراين صورت فاصله آن تا چوپانان بيش از 30 كيلومتر نبود.اينرا نيز بگويم كه جاده تا جندق بسيار مناسب و البته دوطرفه و خلوت كه گاهي اتوبوس هائي كه از مشهد بطرف يزد عازم بودند از روبروي ما عبور ميكردند.

سینا صمیمی 90/01/24 آرشيو نظرات